COVID-19 antiviral medicines Ngā rongoā patu huaketo mō te KOWHEORI-19

Ko ētahi tāngata nui ake te mōrea o te tino māuiui mai i te KOWHEORI-19 kei te āhei atu ki ngā maimoatanga mā ngā rongoā patu huaketo KOWHEORI-19. Ka whakaiti ēnei rongoā i te nui o te huaketo kei roto i tō tinana kia kore ai koe e tino pāngia e te mate, ā, he iti noa te tūponotanga ka uru koe ki te hōhipera.

Ka āhei koe ki te whiwhi rongoā patu huaketo koreutu mēnā e hāngai ana ēnei katoa. Koe:

• kei te pāngia e te KOWHEORI-19 me ngā tohumate, he pānga ā-kāinga rānei me ngā tohumate
• i pāngia koe e te mate i roto i te 5 rā kua hori
• ka ū koe ki tētahi o ngā whakaritenga āheitanga patu huaketo tāpiri 1. 

Ko ētahi o te hunga māraurau ko:

• te iwi Māori, nō Te Moananui-a-Kiwa rānei 50 tau, pakeke atu rānei
• ngā tāngata katoa 65 tau, pakeke atu rānei
• ngā tāngata katoa 50 tau, pakeke atu rānei, kāore anō kia whiwhi i ngā kano ārai mate KOWHEORI-19 e 2 i te iti rawa
• te hunga mate pūira kehe
• te hunga mate pūtau toronaihi
• te hunga i uru koe ki ngā manaakitanga taumaha, whirinaki nui rānei i te hōhipera mai i te KOWHEORI-19
• te hunga he hauātanga tōna, ā, he nui ake te mōrea ki te tino māuiui mai i te KOWHEORI-19
• te hunga he tino memeha, whakaraerae rānei nā te mate tino nui 1, neke atu rānei.

E māraurau hoki ana koe ina pāngia ki te 3 ngā āhuatanga mōrearea nui, neke atu rānei, ki te matenga taumaha nā te KŌWHEORI-19.

Me kōrero ki tō rata, kaiwhakarato hauora, kaitaka rongoā rānei mēnā ki ōu whakaaro kei te āhei koe, tētahi o te whānau rānei ki ngā rongoā patu huaketo.

Ka taea e koe tētahi rongoā tūtohu mō ngā rongoā patu huaketo mai i tō rata, tō kaiwhakarato hauora rānei. Ka tuku rongoā patu huaketo ētahi taka rongoā me te kore rongoā tūtohu. 

Ko ngā taka rongoā kāore e hiahiatia he rongoā tūtohu — Healthpoint (external link)↗

Ngā mate nui te mōrea

Mēnā e 3, neke atu rānei o ēnei mate e āhei ana koe mō ngā rongoā patu huaketo, ahakoa kāore koe i te uru ki tētahi atu o ngā rōpū e āhei ana:

• he mate pūkahukahu pūmau, arahau rānei
• ngā mate manawa kino pērā i te mate manawa kūkā, mate iatuku pūngākau, mate manawa rūmātiki, me te mate manawa nō te whānautanga mai
• mate āmai kāore i tika te whakahaere
• mate ioio pūmau, uaua tōpū rānei
• matehuka
• mate tākihi pūmau
• mate ate kino pērā i te ate ūtonga (cirrhosis)
• ngā mate toto kino
• ngā mate hinengaro kino pērā i te māuiui wairua tuakoi (schizophrenia), te kōtonga nui, māuiui whaiaro rua (bipolar), mate aronganui tuakoi (schizoaffective) rānei
• mate pukupuku
• tino mōmona (BMI nui ake i te 35).

Mēnā he manuhiri koe ki Aotearoa

He whakaritenga hauora tauutuutu tā Aotearoa ki a Ahitereiria me Piritānia (UK). Arā, ka ōrite te whiwhi a ngā kirirarau me ngā kainoho tūturu o Aotearoa me te UK i ngā ratonga hauora tūmatanui pērā i a ngāi Aotearoa. Ka uru ki tēnei ngā rongoā patu huaketo koreutu o te KOWHEORI-19 mō te hunga e māraurau ana.

Ngā whakaaetanga hauora tauutuutu me ngā mea i roto — Te Whatu Ora (external link)↗

E whakahau ana mātau kia whiwhi inihua hāereere ngā manuhiri o tāwāhi me te tirotiro he aha ngā mea e āhei ana rātau mō te maimoatanga KOWHEORI-19.

Ko ngā whakamātautau ākipaturopi tere (ngā RAT) e tūtohua ana mō te whakamātautau i te KOWHEORI-19. Kāore he utu mō ngā tāngata katoa i Aotearoa, me ngā manuhiri.

Mēnā he manuhiri koe ki Aotearoa, ā, e whakaatu ana tō RAT kei te pāngia koe e te mate, me whai whakamātautau PCR koe. Kāore he utu mō te whakamātautau PCR, engari ka mate pea koe ki te utu mō te kōrerorero tahi me tō kaiwhakarato hauora, pērā anō i ngā kōrerorero tahi ehara i te KOWHEORI.

Mēnā kāore koe i te āhei ki ngā rongoā patu huaketo, me whakapā atu ki tō kaiwhakarato hauora ki te kōrero mō ngā kōwhiringa.

Mā ngā taka rongoā e whakautu ō pātai mō ngā rongoā ka hokona e koe.

I tēnei wā, ko te molnupiravir (Lagevrio) anake te rongoā patu huaketo KOWHEORI-19 mō te hoko tūmataiti i Aotearoa.

Me mātua tīmata ki te kai i ngā rongoā patu huaketo KOWHEORI-19 i roto i ngā rā tuatahi e 5 o te pāngia e te KOWHEORI-19.

E mārama ana ngā whakaaturanga ko te tōmua rawa atu o tō tīmata ki te kai i te rongoā, ka pai ake te tiaki i a koe. Kāore e whakaitia e ngā rongoā patu huaketo ngā mōreatanga mēnā ka tīmata koe i muri i te rā 5.

Kāore e whakamahia ngā rongoā patu huaketo hei whakamaimoa i te KOWHEORI roa.

Mēnā ka kitea kei te pāngia koe e te KOWHEORI-19, he pānga ā-kāinga koe, me kōrero koe ki tō rata, tō kaiwhakarato hauora, kaitaka rongoā rānei kia kite ai mēnā kei te āhei koe ki ngā rongoā patu huaketo KOWHEORI-19.

Te whiwhi rongoā patu huaketo mō te KOWHEORI-19 mai i tētahi taka rongoā

Ka tukuna anō e te nuinga o ngā taka rongoā ngā rongoā patu huaketo KOWHEORI-19 mēnā ka pāngia koe e te KOWHEORI-19, he pānga ā-kāinga rānei koe, ā, e ū ana koe ki ētahi atu whakaritenga āheitanga mō te KOWHEORI-19.

Ka tirotiro te kaitaka rongoā mēnā e tika ana ngā rongoā patu huaketo mōu. Ka pātaitia koe e ia mō:

• tō hauora onāianei
• tō hītori hauora
• ētahi atu rongoā, maimoatanga rānei kei te koe, i te kai rānei, tae atu ki ngā rongoā tipu
• mēnā kei te hapū koe. 

Mēnā kei te āhei koe ki ngā rongoā patu huaketo, ka tirotiro te kaitaka rongoā kia mātua mōhio ai mēnā e tika ana te rongoā mōu, ā, ka kōrero atu mō ngā mea me mōhio koe kia haumaru ai te kai i ēnei. Mēnā kāore he rongoā patu huaketo KOWHEORI-19 o tō taka rongoā, mā rātau koe e whakaatu kei te taka rongoā tūtata ki a koe. Me tirotiro anō ki te paetukutuku a Healthpoint.

Ko ngā taka rongoā kāore e hiahiatia he rongoā tūtohu — Healthpoint (external link)↗

Me whai rongoā tūtohu kia whiwhi ai i ngā rongoā patu huaketo i ēnei taka rongoā:

Ko ngā taka rongoā me whiwhi rongoā tūtohu koe — Healthpoint (external link)↗

Te whiwhi rongoā tūtohu koe mēnā kei te māuiui koe

Mēnā kei te noho mōrea koe mō tētahi mate kino, engari kāore ō tohumate KOWHEORI-19, ka āhei pea koe ki te whiwhi rongoā tūtohu i mua i tō pāngia e te KOWHEORI-19. Ko te tikanga o tēnei ka whakaritea mai e te taka rongoā te ōta rongoā hei whakamahi mēnā ka māuiui koe.

Mēnā ka pāngia koe e te mate, ka taea e koe te whakarite kia tukuna atu ngā rongoā patu huaketo e ō hoa, tō whānau, e te taka rongoā rānei.

Ka whakaū tō rata, tō kaiwhakarato hauora, te nēhi, te taka rongoā rānei he haumaru tonu mōu ki te kai i ngā rongoā patu huaketo mō te KOWHEORI-19 ina kitea kua pāngia koe e te KOWHEORI-19.

Me kōrero ki tō rata, kaiwhakarato hauora, kaitaka rongoā rānei mēnā ki ōu whakaaro kei te āhei koe, tētahi o te whānau rānei ki ngā rongoā patu huaketo. Me pātai hoki mēnā e tika ana mōu tō whiwhi ōta rongoā i mua i tō māuiuitanga.

Me pēhea te whiwhi i ngā rongoā patu huaketo KOWHEORI-19 mēnā kei te noho taratahi

Mēnā kua pāngia koe e te KOWHEORI-19, e tūtohu ana mātau kia noho taratahi mō te 5 rā, ahakoa he māmā noa ngā tohumate māmā.

Mēnā e āhei ana koe ki ngā rongoā patu huaketo, me whakarite kia tukuna ēnei e ngā hoa, tō whānau, mā tētahi atu whakaritenga rānei. Ka taea e ētahi taka rongoā te tuku atu ngā rongoā.

E wātea ana ngā rongoā patu huaketo mō te KOWHEORI-19 hei whakamaimoa i te tīmatanga o te KOWHEORI-19 i te kāinga. Arā, ko te:

• ritonavir me te nirmatrelvir (e kīia ana ko te Paxlovid)
• molnupiravir (e kīia ana ko te Lagevrio).

Kua kore e tūtohua te molnupiravir. E tūtohua tonutia ana te Paxlovid mō te hunga he nui ake te mōrea ki te mate kino mai i te KOWHEORI-19. Ina kainga tuatahitia i roto i te 5 rā tuatahi o tō mate KOWHEORI-19, ka taea e te Paxlovid te āwhina i a koe kia kaua e uru ki te hōhipera.

Paxlovid

E 2 ngā rongoā o Paxlovid (nirmatrelvir me teritonavir) ka kainga ngātahitia. Ka whakaiti ēnei i te nui o te huaketo kei roto i tō tinana. Ka kainga ngā pire Paxlovid mō te 5 rā.

Ka kōrero tō kaiwhakarato hauora ki a koe ki te kite mēnā he pai mōu te whiwhi Paxlovid, kāore rānei. 

Haere ki te paetukutuku a Healthify mō ngā mōhiohio mō te Paxlovid, arā, me pēhea te whakapeto me ngā mea hei whakaaroaro i mua i tō whiwhi.

Paxlovid — Healthify (external link)↗

Te hoki mai anō o ngā tohumate i muri i te maimoatanga Paxlovid

Mō ētahi tāngata, ka hoki mai pea ngā tohumate i muri i te otinga o te whiwhi Paxlovid. E mōhiotia ana tēnei ko te hokinga mai o te Paxlovid.

Ko te āhua nei kāore pea te hunga e pāngia ana e te hokinga mai o te Paxlovid e pāngia kinotia. I te nuinga o te wā he māmā ki te āhua māmā ngā tohumate, ā, ka tau haere i roto i te 3 rā.

Ka pā noa mai ngā tohumate mō ētahi atu e whakaora mai ana i ngā tohumate KOWHEORI-19 ka kore atu, ka hoki mai anō i tētahi wā, ahakoa kua whiwhi rongoā ārai huaketo i mua.

Me noho koe ki te kāinga ki te whakaora kia eke rā anō te 24 haora e kore ana ngā tohumate i a koe mēnā:

• ka hoki mai ō tohumate i muri i te otinga o te whiwhi Paxlovid, mō te 5 rā, ā, me
• he 28 rā, iti iho rānei mai i te pānga mai o ngā tohumate tuatahi, kua kitea rānei kei te mate.

Ehara i te mea me whiwhi Paxlovid anō koe mēnā ka hoki mai ō tohumate i tēnei wā.

Molnupiravir

He rongoā te Molnupiravir e whakaiti ana i te nui o te huaketo kei roto i tō tinana. Ka kainga ngā pire mō te 5 rā. E wātea tonu ana te Molnupiravir i Aotearoa. Engari kua kore e tūtohua kia whakapetoa whai muri i te whiwhi tohutohu mātanga i te Pēpuere 2023.

Haere ki te paetukutuku a Healthify mō ngā mōhiohio mō te Molnupiravir, arā, me pēhea te whakapeto, ngā mea hei whakaarotanga i mua i tō whiwhi, me ngā pānga kino ka taea.

Molnupiravir — Healthify (external link)↗

Kaua e kai i tēnei rongoā mēnā kei te hapū koe, kei te whāngai ū rānei. Kia haumaru ai, me kōrero koe ki tō kaiwhakarato hauora mēnā e hapū ana pea koe.

Pērā i ngā rongoā katoa, ka pa mai pea ngā pānga kino i te Paxlovid me te Molnupiravir, engari ehara i te mea ka pā ki te katoa.

I te nuinga o te wā he māmā ngā pānga kino, ka mutu mō te wā poto. Ko te tikanga ka mutu i te mutunga o te rongoā.

Ngā pānga kino kua pūrongohia mō te Paxlovid

Ko ngā tino pānga kino pea o te Paxlovid ko:

• ngā rerekētanga ki tō tāwara
• te rongo i tētahi mea mētara, tāwara mōtuhi rānei i tō waha
• te māuiui (whakapairuaki)
• te ruaki
• te ānini o te māhunga
• mate tikotiko (korere).

Ka pā mai ēnei ki ētahi tāngata:

• mamae uaua
• auhi, ngoikore rānei ngā uaua
• mamae puku.

Ngā pānga kino kua pūrongohia mō te Molnupiravir

Koinei ngā tino pānga kino pea o te Molnupiravir:

• māuiui (whakapairuaki)
• mate tikotiko (korere)
• āmaimai
• ānini māhunga.

Pūrongohia ō pānga kino

Ka taea e koe te pūrongo tuihono ngā pānga kino.

Me pūrongo i tētahi pānga kino mai i tētahi hua — Centre for Adverse Reactions Monitoring (external link)↗

Ngā tauhohenga pāwera ki ngā rongoā patu huaketo

He tino rerekē ngā pānga pāwera kino. Me kōrero atu koe ki tō kaiwhakarato hauora mō ō pāwera.

Ko ētahi tohu o tētahi pānga pāwera ko te:

• kōpukupuku
• he pupuhi ngā kamo, huri rānei i ō karu, te kanohi, ngā ngutu, te arero rānei
• kikī te uma, uaua te hēhē rānei.

Me waea tonu atu ki 111 mēnā kua pā mai te pupuhi, he uaua te hēhē rānei.

Mēnā he tohu atu anō ōu nō tētahi pānga pāwera, me waea atu ki tō kaiwhakarato hauora, ki Healthline rānei i 0800 611 116

E watea ana ētahi atu rongoā hei whakamaimoa i te KOWHEORI-19 engari ka tukuna anake i te hōhipera.

Ka kitea e koe ngā mōhiohio mō ēnei rongoā i te paetukutuku a Healthify. 

Te maimoatanga KOWHEORI-19 i a koe i rō hōhipera — Healthify (external link)↗

Pharmac

He mōhiohio atu anō kei te paetukutuku a Pharmac, te tari whakatau ko ēhea ngā rongoā ka wātea mai i Aotearoa.

Ngā kōpaki maimoatanga KOWHEORI-19 o Aotearoa — Pharmac (external link)↗

Healthify

He mōhiohio atu anō kei te paetukutuku Healthify mō te KOWHEORI-19 me ngā rongoā.

• Te KOWHEORI-19 me ō rongoā — Healthify (external link)↗
• Ngā rongoā patu huaketo mō te whakapokenga KOWHEORI-19 — Healthify (external link)↗