Healthy habits Ngā whanonga hauora

He āhuatanga te ārainga mate hei aukati i ngā mate hōrapa. Ka tukuna ngā ārainga mate ki ngā pēpi, ngā tamariki me ngā pakeke hei tiaki i a rātau mai i ngā mate kino, ngā mate hoki ka taea te ārai.

Ngā kano ārai mate ka tukuna i Aotearoa

He mea nui te whakarite kei te whiwhi koe i ō ārainga mate. Me tirotiro me tō whakarato hauora, tō rata, tō nēhi rānei ki te kite mēnā kua whiwhi koe i ō ārainga mate katoa.

Te whaiwhai ake i ngā werohanga i tāhapatia

He rārangi tā te Hōtaka Ārainga Mate ā-Motu o ngā ārainga mate koreutu me ngā taipakeke e tūtohua ana.

Hōtaka Ārainga Mate ā-Motu

Ko te horoi, te patuero rānei i ō ringa tētahi o ngā tikanga māmā rawa kia noho haumaru ai koe me ētahi atu. Mā te whakarite kei te mā ō ringa, ka taea e koe te aukati te hōrapa o ngā iroriki me ngā huaketo. He mea tino hira tēnei mēnā kei te toro koe ki te hunga he nui ake te mōrea. 

Me auau te horoi i ō ringa ki te hopi me te wai mō te 20 hēkona. Kātahi ka āta whakamaroke i ō ringa.

He whaitake anō hoki te whakamahi i tētahi patuero ā-waipiro mō te patu iroriki me ngā huaketo. Mēnā kei te whakamahi patuero ringa, me mātua whakarite he rawaka te whai hua kia kapi ai ō ringa, ka panipani haere atu ka waiho kia maroke.

Me horoi, me patuero rānei e koe ō ringa mēnā i tētahi wāhi tūmatanui koe, ā, i muri i tō whengu i tō ihu, te maremare, te matihe rānei.

Mēnā kei te mā ō ringa, kaua e pā ki tō kanohi, tae atu ki ō karu, tō ihu me tō waha.

He mea nui te noho ki te kāinga mēnā kei te māuiui koe hei aukati i te hōrapa o te mate ki ētahi atu. 

Me noho tawhiti mai i ētahi atu o tō whare kia kore ai rātau e pāngia e te mate. 

E wātea ana tetahi pepa mōhiohio mō ngā mate hōrapa, he pēhea te hōrapa, ngā tohu me ngā tohumate kei te paetukutuku a HealthEd

Ngā mate hōrapa — HealthEd (external link)↗

Ka kitea e koe ngā mōhiohio mō ngā huaketo me ngā mate noa i roto i tā mātau wāhanga Ngā mate me ngā maimoatanga.

Ngā mate me ngā maimoatanga

Mēnā kei te māuiui he tangata i tō kāinga 

Mēnā kei te māuiui he tangata i tō kāinga, he pai tonu kia noho ia ki tētahi rūma kotahi, wāhi kotahi rānei kia pai rā anō ia.

Me mau ārai kanohi ia mēnā ka tiaki koe i a ia, ā, mēnā ka taea, me mau ārai kanohi ia mēnā kei te māuiui ia.

Mēnā kei te māuiui tō tamaiti

Me pānui kōrero anō mō ngā mate tamariki noa i te paetukutuku a KidsHealth. 

KidsHealth (external link)↗

Te hunga hei whakapā atu mēnā me whai tohutohu rongoā koe

Mēnā kei te māharahara koe ki ngā tohumate kua pā mai, kei te māharahara rānei koe mōu anō, mō tō tamaiti rānei:

• me whakapā atu ki tō rata, tō kaiwhakarato hauora rānei
• waea atu ki Healthline mō ngā tohutohu koreutu 0800 611 116
• waea atu ki 111 mō tētahi waka tūroro ina pā he ohotata.

Ka āwhina ngā ārai kanohi ki te whakaiti i te hōrapa o ngā mate romahā, tae atu ki te KOWHEORI-19 me te whurū. He tikanga ngā ārai kanohi hei tiaki i a tātau anō me ētahi atu.

E tūtohua ana kia mau ārai kanohi koe ina toro ana i ngā ratonga hauora, ā, e whakahautia ana kia mau ērā i rō wāhi kati, apiapi me te whāiti, me te iti noa o te hauhau.

Ka aukati tētahi ārai kanohi kei te mau tika i te hōrapa o ngā korakora, te whakangā rānei ina kōrero, katakata, maremare, matihe rānei te tangata. Ka aukati hoki ngā ārai kanohi kāore he takirere tuku hā pērā i ngā ārai kanohi P2/N95, KN95, FFP2 rānei i tō whakangā i ngā huaketo.

Ngā ārai kanohi

Ka taea ētahi mate hōrapa te whakawhiti i te takiwā ina maremare, matihe rānei te tangata. Ko ngā tauira pērā i te whurū, karawaka me te koroputa hei.

Mēnā kei te māuiui koe, kaua e tata atu ki ētahi atu tāngata. Me kaupoki i ō maremare me ō matihe kia kore ai e hōrapa te mate ki ētahi atu.

• Me kaupoki i tō waha me tō ihu ki te aikihapepa ina maremare, matihe rānei koe – kātahi ka rau atu ki te ipupara.
• Mēnā kāore ō aikihapepa, me maremare, matihe rānei ki tō tuke.
• Me horoi i ō ringa i muri i tō kaupoki i te maremare, matihe rānei.
  
  
• Ngā maremare — Te Manatū Hauora (external link)↗
• Te maremare a ngā tamariki — KidsHealth (external link)↗

Ka āwhina te hauhau pai ki te whakakore i ngā korakora huaketo romahā kei te takiwā. E tūtohua ana kia tukuna mai e koe te hau i ia rā, otirā i muri i ngā toronga a te tangata ki tō kāinga, toa, tari rānei.

Mēnā ka taea, me āhua huaki i tētahi matapihi kia 5cm mō te nuinga o te rā. Me auau te huaki rānei i ngā matapihi mō te 15 meneti i te iti rawa, mēnā he haumaru.

Mēnā kāore e huaki ō matapihi, kāore rānei e taea e koe te huaki kia haumaru, ka mutu he pūnaha hauhau tāu, me tirotiro mēnā ka tātaritia e tō pūnaha hauhau i te hau.

Ka taea ētahi mate hōrapa te hōrapa mā te pā ki tētahi mata, mea rānei kua tānoanoatia e tētahi tangata mate.

Mā te horoi haere tonu i ngā mata o te whare ka raweketia auautia ka āwhina ki te whakaiti i te hōrapa o ngā whakapokenga. Ko ētahi tauira o ngā mata ka whakamahia auautia ko ngā tēpu, ngā papa kīhini, ngā kakau kūaha, ngā pana rama, ngā taonga tākaro me ngā katiwai.

Me horoi i ngā mata ki te wai hopi, tō hua horoi whare noa rānei. Me whai i ngā tohutohu a te kaiwhakanao i ngā wā katoa mō te whakamahi tika i te hua.

Ina taea, me whakamahi i ngā papanga ka makaia, ngā tāora pepa rānei hei horoi i ngā mata. Me horoi ngā papanga ka whakamahia anō ki te patu huakita kātahi ka whakamaroke i muri i te whakamahi, i te mea ka ora tonu pea ngā huakita me ngā huaketo i runga papanga haukū.